Mukoza Nedir? Mukoza Yolu Nerededir?

Mukoza Nedir?

Mukoza veya mukoza zarı, solunum, sindirim ve üreme sistemlerinde, diğer bir deyişle vücut boşluklarında bulunan kanalların ve organların içerisini kaplayan tabakadır. Özellikle vücudun dış ortamdan gelen maddelerle karşılaşan organlarının ve bu organlara giden boşlukların içini mukoza zarı kaplar. Bulunduğu bölgeyi nemli ve kaygan bir hale getiren mukoza, dokuyu veya organı aşındırabilecek parçacıklara ve de zararlı mikroorganizmalara karşı bir koruyucu görev üstlenir. Özellikle solunum, sindirim ve üreme sistemlerinde mukozal yol bu bölgelerin zarar görmemesi ve sindirim, emilim gibi işlevlerin yerine getirilmesi açısından kilit rollere sahiptir.¹

Mukoza Yolu Nerededir?

Mukoza vücudun hemen her yerinde; özellikle solunum, sindirim, üreme sistemlerinde ve duyu organlarında bulunur. Ağız boşluğundan başlayarak rektuma kadar uzanan sindirim kanalının ve bu yolda yer alan sindirim organlarının içi tamamen mukoza tabakası (tunika mukoza) ile kaplıdır. Ayrıca burun içi, kulaklar, anüs, mesane, rahim, burun ve boğazın iç kısmı da tunika mukoza ile çevrelenmiştir. Sistem boyunca ilerleyen bu yollar mukoza yolu olarak da adlandırılabilir. Diğer bir tanımla içi boşluklu organlar ile zarlı vücut boşlukları mukozal yüzey katmanı içerir. Dolayısıyla mukozanın vücudun pek çok bölgesinde bulunan geniş çaplı bir katman olduğu söylenebilir.¹

Mukozanın Önemi Nedir?

Mukoza, vücut boşluklarının açıldığı kanalları ve bu kanalların ulaştığı organların iç yüzeyini kaplarken bu bölgede koruyucu rol oynar ve çeşitli biyolojik süreçlerin yürütülmesine katkıda bulunur. Mukoza zarından salgılanan mukus salgısı, solunum yolunda hava yolunun yüzeyini kaplayan ince sıvı tabakasını oluşturarak akciğeri yabancı partiküllere, kimyasallara karşı korur. Ek olarak dış ortama açılan organların yeterince nemli tutulmasını sağlar. Aynı salgı üreme sisteminde vajinal salgılar gibi çeşitli salgıların içeriğinde de yer alır. Ağızda ve burunda bulunan mukus salgıları ise koku ve tat alma gibi işlevlerin yerine getirilebilmesi için uyarıcı moleküllerin reseptörlere iletilmesinde, bir diğer deyişle duyusal faaliyetlerin gerçekleştirilmesinde görev alır.²

Mukozanın Sağlık Üzerine Etkileri Nelerdir?

Mukozal yol, ağız ve yemek borusunda besinlerin oluşturabileceği çizik ve yaralanmaları önler. Mide ve bağırsak gibi organlarda bulunan sindirim enzimlerinin ise dokunun kendisine etki etmesini, böylelikle organın zarar görmesini önler. Üreme kanallarının nemli kalmasını, bu ortamlardan yabancı partiküllerin uzaklaştırılmasını sağlarken üreme faaliyetleri için gerekli ortamı da hazırlar. Rahimde yer alan mukoza tabakası döllenmiş yumurtanın tutunması ve hamileliğin gerçekleşmesi için görev yaparken aynı zamanda döllenmemiş yumurtanın vücuttan atılabilmesi için de regl dönemlerinde dökülerek vücuttan atılır. 
Mesane içerisini kaplayan mesane mukozası, idrarın dokuda aşındırıcı etki yapmasını engelleyecek bir bariyer oluşturur. Mukozanın bir diğer görevi de bağışıklık sisteminin bir parçası olarak işlev görmesidir. Hem yabancı ajanları vücuttan uzaklaştırması hem de kapladığı organları yaralanmaya ve zarar görmeye karşı koruması göz önünde bulundurulduğunda mukoza yolu savunma sistemi açısından oldukça önemlidir.^{1 3}

Mukozal Hastalıklar Nelerdir?

Mukozal zarlar genel biyolojik süreçlerin yürütülebilmesi için çok önemli görevler üstlenir ve bu nedenle mukoza sağlığı oldukça önemlidir. Herhangi bir nedenle mukozanın zarar görmesi, bulunduğu dokunun ve organın zarar görmesi anlamına gelir. Mukoza her ne kadar aşınma ve enfeksiyonlara karşı savunma yapmak için tasarlanmış olsa da bazı ajanlar mukozal bariyerleri de aşarak hasara yol açabilir. Özellikle bakteriler, virüsler ve mantarlar enfeksiyonlara yol açtıklarında ağız, mide, gastrointestinal kanal ve boşaltım kanalları, cinsel organlar gibi herhangi bir bölgede mukozal hastalıklara yol açabilir. Bunların bir kısmı, mukus salgılarının ortak kullanım alanlara yayılabilmesi nedeniyle bulaşıcı nitelik taşır. Ayrıca bir alerjene verilen tepki nedeniyle aşırı mukus salgısının üretilmesi, mukozanın aşınması nedeniyle sindirim enzimleri gibi aşındırıcıların organın alt katmanlarına ulaşması gibi pek çok neden mukozal hastalıkları beraberinde getirebilir. Yaygın mukozal hastalıklar arasında ise şunlara yer verilebilir:

• Oral ve genital herpes virüsü enfeksiyonu, ağızda pamukçuk, genital enfeksiyonlar, Helicobacter pylori adlı bakterinin yol açtığı mide mukozası iltihabı (gastrit), el ayak ağız hastalığı gibi enfeksiyon hastalıkları,
• Gastrit, sistit, kolesistit, bronşit, sinüzit gibi mukozanın enflamatuar durumları,
• Çölyak, behçet hastalığı gibi otoimmün hastalıklar,
• Astım,
• Mide polipleri, rahim polipleri, nazal polipler ya da bağırsak polipleri gibi mukozada oluşan polipler,
• Endometriozis, kistik fibrozis gibi mukozada yapısal bozulmaya yol açan bazı hastalıklar.¹

Yukarıdaki gibi mukozayı doğrudan etkileyen hastalıklarda çeşitli spesifik belirtiler ortaya çıkabilir. Örneğin bağırsak mukozasına ilişkin hastalıklarda katmanın bütünlüğü bozulduğunda dışkıda beyaz mukoza görülmesi durumuna rastlanabilir. Ağız boşluğu gibi organlarda ise mukoza şişkinliği benzeri gözle görülür belirtiler kolaylıkla fark edilebilir. Bu gibi durumlarda mutlaka sağlık profesyonellerine danışılmalıdır.

Mukozanın ve mukus salgısının bulunduğu organlara ilişkin sağlık sorunları ile ilgili daha detaylı bilgi edinmek için “Burun Tıkanıklığına Ne İyi Gelir?”, “Boğaz Yanmasına Ne İyi Gelir?”, “Boğaz Enfeksiyonu Neden Olur?” içeriklerimize de göz atabilirsiniz.

Uyarı: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.